Па волі лёсу я даўно не жыву ў сваёй вёсцы, але чым старэйшы чалавек, тым цяжэй на душы, тым часцей хочацца пабываць у сваіх мясцінах. І вось я ў сваёй вёсачцы. Моцна калоціцца сэрца, трасуцца ногі, нешта аж цісне ў грудзях, калі глядзіш на гэтыя хаціны. Тут ужо ніхто не жыве, апошні чалавек памёр у мінулым годзе. А вось і канец вёскі. З правага боку стаіць хата бабы Макарыхі. А некалі ж тут кіпела жыццё. Макарыха працавала ў калгасе на полі, а Макар – трактарыстам. Сынок у іх быў, Рыгор. Ён дапамагаў бацьку ў час жніва. Добра жылі, спакойна, мірна. Але грымнула праклятая вайна. Макара на вайну забралі ў першыя яе дні, але доўга яму ваяваць не прыйшлося. Хутка ён вярнуўся паранены і без нагі. Стары змайстраваў сабе драўляную нагу ды так і шкандыбаў на ёй па сваім падворку, выконваючы няхітрую работу. А ў канцы сорак чацвёртага года забралі на вайну і Рыгорку… Прыходзілі бацькам ад яго лісты-трохкутнікі. Пісаў, што збіраюцца перакінуць іх некуды далей, і лісты прапалі. Плакала Макарыха, перажываў і Макар. Хутка ён захварэў ды так і памёр, не дачакаўшыся сына. Зусім занудзілася старая. А на той час у нашу вёску панадзіліся цыганы, якія, як мухі, лезлі ў хату, выдурваючы ў людзей ежу. Людзі хаваліся, закрываліся на засовы. Не хавалася толькі Макарыха. Яна, наадварот, магла б аддаць усё, што мела, каб толькі цыганы гаварылі добра пра яе сыночка. Асабліва ёй падабалася старая цыганка, якая гаварыла, што яе сынок жывы і што ён вернецца, калі выпадзе снег.
З нецярпеннем чакала Макарыха зімы. Сядзе, бывала, за столік, складзе накрыж сухія рукі, запаліць газнічку і чакае сыночка. А ён прыйдзе, думала, абавязкова. Неяк ёй нават уявілася, што ён прыйшоў, тры разы пастукаў у акно. Хуценька падбегла да акна, прыціснулася лбом да халоднага шкла, доўга-доўга ўглядалася. І ўбачыла, што ў цемры стаяў яе Рыгор. Нават голас яго пачула: «Мама, а ты спякла булку?».
Не паспела адказаць, выбегла ў сенечкі, на двор, а там – нікога, толькі цемень…
Ноччу не заснула, усё думала, думала. Раніцой яна ўжо ведала, што будзе рабіць. Сабрала невялікі гасцінец ды пашыбавала да кума ў суседнюю вёску. Кум даў старой торбачку пшаніцы. Па дарозе зайшла да храмога Васіля, дагаварылася, што заўтра ён узарэ ёй трошкі зямлі. Так яно і было. Цэлую паўднёўку граблямі раўняла зямлю, ды як запраўскі сейбіт пасеяла пшаніцу. Чакала ўсходаў, ганяла вараннё, пільнавала. Прайшоў дожджык, з’явіліся на яе радасць усходы, дружныя, роўненькія. Расце пшанічка, а ад сыночка ні вестачкі няма, як у ваду кануў.
Прайшло лета, даўно пара пшанічку жаць, а старая занядужала. Ляжала, доўга глядзела ўпалымі вачыма ў столь і думала. Яна ведала, што пшанічку яна сажне сама, толькі сама, маленькімі жменькамі, сярпом, акуратна павяжа ў снапочкі, затым пранікам у таку абаб’е, правее, прасушыць, змеле ў жорны, і атрымаецца белая, мяккая мука, з якой яна спячэ свайму Рыгорку булку, якую ён прасіў…
Назаўтра да старой у хату ўляцела паштальёнка. Яна сказала: у канцы вёскі абагнала нейкага салдата. Падляцела да Макарыхі, моцна крычала, гаварыла, але старой ужо было усё роўна, яна ўжо нічога не чула… Наляцела, закружыла завіруха, паляцелі першыя сняжынкі.
Галіна БУРКЕВІЧ, в. Ілья
